Stanowisko
XXIX WALNEGO ZEBRANIA CZŁONKÓW
STOWARZYSZENIA GMIN I POWIATÓW MAŁOPOLSKI
w sprawie ochrony powietrza

Zgodnie z wnioskami zorganizowanego w 2015 r. przez Stowarzyszenie Gmin i Powiatów Małopolski I Ogólnopolskiego Kongresu Niskiej Emisji problem czystości powietrza w Małopolsce nie dotyczy tylko większych miast, ale również miasteczek i wsi - wszystkich mieszkańców i samorządów Małopolski. Emisja dwutlenku węgla na osobę na terenach wiejskich i podmiejskich na wsi bywa wyższa niż w mieście, głównie z powodu licznych palenisk domowych, a w miastach w znacznym stopniu ze względu na spaliny samochodów. Ze względów infrastrukturalnych i ekonomicznych społeczności wiejskie są zmuszone do wyboru takich źródeł energii, jak węgiel, olej opałowy czy drewno, które zanieczyszczają środowisko.
W nowej perspektywie finansowej UE konieczne jest pojęcia działań związanych z ochroną powietrza nie tylko dla ludności miejskiej, ale także wiejskiej, czyli dla ok. 52% obywateli Województwa Małopolskiego. Sam tylko zakaz opalania paliwami stałymi nie sprawdzi się na terenach wiejskich, bo tylko ok. 230 tys. gospodarstw domowych na wsi jest odbiorcami gazu, z czego około połowa używa gazu go ogrzewania.

Stowarzyszenie Gmin i Powiatów Małopolski apeluje do rządu RP o pilne wprowadzenie na terenie całego kraju norm emisyjnych dla pieców węglowych, także tych domowych o mniejszej mocy. Apelujemy również do Rządu RP, władz, wojewódzkich, Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki wodnej, aby we współpracy z Wojewódzkimi Funduszami Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej wdrożyły ogólnopolski program wysokich dopłat do wymiany starach węglowych kotłów domowych na nowoczesne, niskoemisyjne węglowe piece V generacji.
W Polsce w gospodarstwach domowych funkcjonuje ok. 3,5 miliona pieców węglowych wykonanych w technologii rodem z XIX w. i corocznie, wobec braku jakichkolwiek norm, ta liczba się zwiększa. Biorąc pod uwagę brak również norm dla sprzedawanego węgla te przestarzałe piece emitują nawet 600 mg pyłów w 1 m3., gdy w przypadku sąsiednich Niemiec normy dopuszczają do sprzedaży kotły, które emitują maksymalnie 20 mg na m3. Nowoczesne paleniska eliminują również bardzo częsty problem spalania śmieci i innych odpadów.

Wobec powszechnego używania jako paliwa w piecach domowych najbardziej szkodliwych odpadów węglowych i braku od 2004 r. jakichkolwiek regulacji, apelujemy o pilne wprowadzenie norm dla sprzedawanego detalicznie węgla (m.in. zawartości siarki, wartości opałowej, etc.).

Apelujemy do Rządu i samorządów o wprowadzenie w pierwszej kolejności tych programów (np. w formie pilotażu) w gminach uzdrowiskowych. Konieczne jest pozyskanie środków na maksymalne wykorzystanie i dociążanie istniejącego systemu ciepłowniczego, a także wprowadzenia alternatywnych źródeł energii cieplnej zwłaszcza na terenach wiejskich. Aby poprawić jakość powietrza w regionie, mieszkańcy terenów muszą mieć wsparcie finansowe w stosowaniu nowych, efektywnych źródeł energii.

Najwyższa Izba Kontroli w ramach przeprowadzonej w 2014 r. kontroli zadań w zakresie ochrony powietrza w Polsce, stwierdziła, że w latach 2008-2013 jakość powietrza na terenie województw objętych kontrolą nie uległa zdecydowanej poprawie, co świadczy to o nieskuteczności działań organów administracji w tym zakresie. Wystosowała również szereg wniosków do Ministra Środowiska o przeprowadzenie działań legislacyjnych, których efektem powinno być ograniczenie negatywnego oddziaływania na jakość powietrza kotłów grzewczych małej mocy i ruchu pojazdów. Zabiegi o poprawę stanu atmosfery w przypadku Polski przynoszą na razie widoczne zmiany w odniesieniu do przemysłowych źródeł zanieczyszczenia. W przypadku niskiej emisji, generowanej przez rozproszone, indywidualne źródła ogrzewania oraz transport efekty są bardzo mizerne, niewspółmiernie mniejsze niż w obszarze gospodarki ściekowej czy gospodarki odpadami.

Apelujemy do małopolskich samorządów o tworzenie gminnych i miejskich programów ograniczania niskiej emisji, w ramach których utworzone zostaną gminne programy dotacyjne (dla osób fizycznych) na dofinansowanie kosztów wymiany źródeł ciepła, w tym kotłów węglowych piątej generacji przy współfinansowaniu przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Krakowie. Dofinansowanie unijne dotyczy tylko kotłów węglowych najnowszej piątej generacji, dlatego mieszkańcy mogą albo sami inwestować w kotły niższej klasy lub otrzymać pieniądze z dotacji na najnowocześniejsze piece.

Aby uzyskać pożądany efekt ekologiczny konieczne jest wykorzystanie nowoczesnych technologii, kotłów na węgiel lub biomasę spełniających najwyższe standardy, umożliwiających uzyskanie największego efektu redukcji emisji przy najniższych kosztach inwestycyjnych. Równocześnie promocji wymaga wspieranie tych inwestycji poprzez instalację pomp ciepła, jako technologii najbardziej dostosowanych do realiów klimatycznych Polski. Wsparcie tych działań poprzez wprowadzenie administracyjnych wymagań w zakresie standardów emisji dla kotłów dopuszczonych do stosowania na wskazanym obszarze zapewni zachowanie trwałości efektów uzyskanych w ramach programów pomocowych. Działania te powinny być uzupełnione o prowadzenie termomodernizacji budynków, która zmniejsza zapotrzebowania na energię cieplną i ogranicza ilości spalanego surowca energetycznego, a także promowanie standardów budownictwa energooszczędnego lub pasywnego, które gwarantują minimalne zużycie energii cieplnej.

W dużych skupiskach miejskich podstawowym kierunkiem zmian powinna być intensyfikacja sieci ciepłowniczych, spełniająca jednoczenie dwa zadania. Z jednej strony stanowić ona powinna sposób na eliminowanie niewydajnych indywidualnych palenisk węglowych, z drugiej - poprzez zapewnienie cieplej wody do celów sanitarnych - winna ograniczać obecność w budynkach wielorodzinnych niebezpiecznych instalacji gazowych. W tym przypadku argumentem przemawiającym za przyjęciem takiego rozwiązania powinny być względy bezpieczeństwa i korzyści ekonomiczne.

Rozwój sieci ciepłowniczej pozwoli także na racjonalizację całego segmentu zaopatrzenia w ciepło bazującego na węglu. Jego modernizacja a nie likwidacja może mieć ogromne znacznie społeczne i gospodarcze z punktu widzenia stabilności energetycznej Polski.

W najbardziej zagrożonych mikroregionach i miastach konieczna jest realizacja kompleksowych planów eliminacji najbardziej niewydajnych i szkodliwych palenisk na paliwa stałe. Wsparcie dla tego procesu musi uwzględniać sytuację ekonomiczną mieszkańców w dłuższym horyzoncie czasowym. Pożądane jest także przygotowanie wsparcia w postaci ulg podatkowy umożliwiających szerokie stosowanie w zabytkowych strefach miast ogrzewania elektrycznego. W przypadku tych obszarów jest to racjonalna i bezpieczna metoda wprowadzania nowoczesnych technologii z poszanowaniem uwarunkowań konserwatorskich oraz barier w zakresie infrastruktury gazowej czy centralnego ogrzewania. Istnieje jednocześnie potrzeba opracowania wyodrębnionych planów likwidacji niskiej emisji w obrębie zabytkowych centrów z uwagi na liczne, nietypowe problemy jakie tam występują, związane m. in. z możliwościami przeprowadzania termomodernizacji obiektów.

Obok rozwiązań realizowanych regionalnie lub lokalnie, ukierunkowanych na obniżanie emisji na określonym obszarze i dla określonych warunków terenowych, istotna staje się potrzeba znacznego zwiększenia wysiłków w celu ochrony powietrza na terenie całego kraju. Przyjęta ostatnio ustawa nie jest wymierzona w węgiel, ale ma doprowadzić do tego, aby w cywilizowany sposób stosować węgiel dobrej jakości w nowoczesnych kotłach, zmniejszając szkodliwą emisję o kilkaset procent. Konieczne jest także stałe poszerzanie sektora Odnawialnych Źródeł Energii nie tylko w obrębie terenów, objętych intensywnymi programami likwidacji niskiej emisji jak obszar Małopolski i Śląska.

Bogusław Kośmider
Przewodniczący XXIX Walnego
Zebrania Członków SGIPM
Przewodniczący Rady Miasta Krakowa

Kazimierz Barczyk
Przewodniczący Stowarzyszenia
Gmin i Powiatów Małopolski
Wiceprzewodniczący Semiku Woj. Małopolskiego

Kraków, 21 czerwca 2016 r.